Inspekcja Ochrony Środowiska działa w oparciu o ustawę o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r. poz. 686). Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej, powołanym do kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania stanu środowiska, nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw środowiska.
Zgodnie z art. 2 w/w ustawy do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska należy:
- kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody;
- kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska oraz zakresu, częstotliwości i sposobu prowadzenia pomiarów wielkości emisji;
- udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji;
- udział w przekazywaniu do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko;
- kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem;
- podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska;
- współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi;
- organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian;
- inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego;
- kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych;
- kontrola przestrzegania przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej;
- nadzór i kontrola w zakresie postępowania z substancjami kontrolowanymi oraz z produktami, urządzeniami i instalacjami zawierającymi te substancje;
- kontrola przestrzegania przepisów i uzyskanych na ich podstawie zezwoleń, z wyłączeniem kontroli laboratoryjnej, w zakresie postępowania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi;
- kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu, podlegających ocenie zgodności, w zakresie spełniania przez nie zasadniczych wymagań dotyczących ochrony środowiska, określonych w przepisach odrębnych;
- weryfikacja rocznych raportów, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 281, poz. 2784);
- wykonywanie zadań określonych w ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. z 2007 r. Nr 124, poz. 859);
- kontrola przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji;
- wykonywanie innych zadań określonych odrębnymi przepisami;
- zwierzchni nadzór nad wykonywaniem zadań, o których mowa w ust. 1, sprawuje minister właściwy do spraw środowiska;
- Inspekcja Ochrony Środowiska współpracuje z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;
- kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dn. 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495), z wyjątkiem przepisów art. 41 pkt 2 i 3.
Zgodnie z art. 3 w/w ustawy zadania Inspekcji Ochrony Środowiska wykonują:
- Główny Inspektor Ochrony Środowiska;
- Wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska jako kierownika Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska, wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódzkiej.
Podstawowymi aktami prawnymi, na podstawie które działa i realizuje swoje zadania Inspekcja Ochrony Środowiska są:
- ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2013 poz. 686);
- ustawa z dnia 24 lipca 1998r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 z późn. zm.);
- ustawa Prawo ochrony środowiska (j.t Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150);
- ustawa z dnia 14 grudnia 2012r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21);
- ustawa Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 145);
- akty i przepisy wykonawcze.
